ΠΑΝΗΓΥΡΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ 11ην ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1912 ΠΟΥ ΕΚΦΩΝΗΘΗΚΕ ΑΠΟ ΠΑΝΟ ΚΡΙΚΗ ΣΤΟΝ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟ ΝΑΟ ΤΗΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΝ 11ην ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2007

Σήμερα η πόλη μας γιορτάζει την 95^ην ιστορικήν επέτειον της απελευθέρωσης της, της αναγέννησης και της Εθνικής αποκατάστασης στο νέο ακρωτηριασμένο Ελληνικό κράτος. Δοξολογεί τον Θεό και ευχαριστεί θερμά τον προστάτην της τον Μεγαλομάρτυρα Άγιον Μηνά, και αποτίει φόρον τιμής και ευγνωμοσύνης στα θυσιασθέντα για την απελευθέρωσή της παιδιά της πατρίδας μας.

Η 11^η Νοεμβρίου δεν εξιστορεί απλά και μόνον τα διαδραματισθέντα στην περιοχή ιστορικά γεγονότα, δεν εξυμνεί μόνον τις αρετές της Ελληνικής ψυχής και του Ελληνικού πνεύματος, ούτε περιγράφει ξερά την εξαιρετικά λαμπερή νίκη των Ελληνικών όπλων.

Η σημερινή μέρα είναι ένας ιστορικός σταθμός, ένα εθνικό σύμβολο, και μια εκδήλωση ακτινοβολίας του Ελληνικού φωτός και ψυχής.

Είναι η χαραχθείσα στις καρδιές μας ημερομηνία, κατά την οποίαν οι υπόδουλοι τότε Έλληνες της δοξασμένης και αιματοβαμμένης αυτής περιοχής φίλησαν το χέρι της μάνας Ελλάδας, δέχθηκαν τη στοργή της κι’ αντίκρυσαν τον ορίζοντα της Ελληνικής πατρίδας που μετατοπίστηκε προς βορράν, όχι όμως όπως επεβάλλετο ιστορικά, γεωγραφικά και Εθνολογικά.

Πολλά τα χρόνια της δουλείας, μεγάλες οι χρονικές περίοδοι του τυραννικού ζυγού.

Πολλοί ολίγοι, ή ελάχιστοι γνωρίζουν πότε και πώς καταλήφθηκε η Βυζαντινή Καστοριά, αυτό το προκεχωρημένο φυλάκιο του Βυζαντίου και του Ελληνισμού. Η ιστορία αναφέρει ότι η Καστοριά καταλήφθηκε από τους Οθωμανούς το 1386 κατόπιν αιματηρών μαχών. Κατά την παράδοση «οι τούρκοι εισβαλόντες εν Καστορία επεδόθησαν εις λεηλασίας και σφαγάς» και το αίμα «έπλεγε μοσχάρι».

Ο Τούρκος χρονικογράφος Ελβιγιά Τσελεπή αναφέρει ότι η Καστοριά κατακτήθηκε από τον Σουλτάν Μουράτ τον Β΄. Έκτοτε, χάρη τη θεία αύτη παραμένει τουρκική κτήσις και είναι περιουσία της ελεήμονος αδερφής του Σουλτάν Μουράτ και μητρός του Δζαν Μπουλάτ Ζαδέ Χουσεΐν-Βέκ.

Παρά την άλωσή της, η φλόγα του πατριωτισμού και η έντονη επιθυμία των Καστοριανών για ελευθερία ποτέ δεν έσβησε. Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης πολλοί Καστοριανοί ευρισκόμενοι στο εξωτερικό ενεργούσαν μαζί με άλλους Έλληνας «παρά τοις ηγεμόνοις της Δύσεως» για την απελευθέρωση του Βυζαντινού κράτους.

Ο Ρόδιος στιχουργός Εμμανουήλ Γεωργαλάς συγκαταλέγει και την Καστοριά μεταξύ των πόλεων που μπορούσαν να συμβάλλουν προς αυτόν τον σκοπόν, με τους εξής στίχους:

Αν θέλητε να βγάλετε τον τούρκον απ’ την Δύση, τον πρώτον των Χριστιανών ποιήσατε αρχηγόν σας,  νάλθετε τον Νοέμβριον, περάσατε τα Σκόπια έχετε δε και Καστοριάν και όλην την Αχρίδα.

Όπως είναι γνωστό, η προσπάθεια αυτή δεν καρποφόρησε και η Ελλάδα έμεινε σκλαβωμένη για πολλούς αιώνες.

Ο Καστοριανός, πνεύμα ανήσυχο, άνθρωπος που βρίσκεται σε διαρκεί πατριωτική και πνευματική εγρήγορση, δεν επαναπαύεται στη μοίρα του, δεν αδρανεί, δεν υποτάσσεται στον Τούρκο κατακτητή.

Επί Τουρκοκρατίας, η πολυθρύλητη Βυζαντινή πολιτεία της Καστοριάς, υπήρξε μια από τις κυριότερες εστίες του Ελληνισμού της Βόρειας Μακεδονίας. Οι πατριώτες και φιλοπρόοδοι Καστοριανοί ποτέ δεν έπαυσαν να διατηρούν άσβεστη τη φλόγα του πατριωτισμού, να καλλιεργούν τα γράμματα και τις τέχνες και να αναπτύσσουν, την τοπική βιοτεχνία της Γούνας και το εμπόριο των Γουναρικών. Στα γράμματα και στο εμπόριο η Καστοριά κατείχε περίοπτη θέση μεταξύ των  ακμαζόντων πόλεων  του αλύτρωτου Ελληνισμού. Σ’ αυτό συνετέλεσε τα μέγιστα η λειτουργία ονομαστών Σχολείων στην Καστοριά, στο Άργος Ορεστικό, στην Κλεισούρα και σε όλα ανεξαιρέτως τα χωριά της Καστοριάς, όπως και διάφοροι φιλεκπαιδευτικοί σύλλογοι μεγάλης εμβέλειας και ακτινοβολίας που ιδρύθηκαν στο Μοναστήρι, στην Κωνσταντινούπολη και στην Καστοριά, σημαντικότεροι των οποίων ήταν ο Φιλολογικός  Σύλλογος Κωνσταντινουπόλεως, η Μακεδονική Φιλεκπαιδευτική αδελφότης Κωνσταντινουπόλεως, ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Καστοριάς, ένας κορυφαίος Σύλλογος με πολλές δραστηριότητες, ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Κλεισούρας και πολλοί άλλοι.

Μεγάλη και η συμβολή της Εκκλησίας στους αγώνες του Έθνους. Η Ορθοδοξία και ο Ελληνισμός είναι δύο έννοιες που συνδέονται άρρηκτα μεταξύ τους. Κατά την διάρκεια της μακραίωνης Τουρκοκρατίας, η Ορθόδοξη Εκκλησία ήταν η μοναδική πηγή και η ακατάβλητη δύναμη για την διατήρηση του Ελληνισμού, της Ορθόδοξης πίστης του πόθου για αποτίναξη του ξενικού ζυγού και  ανάκτηση της Ελευθερίας και της Εθνικής ανεξαρτησίας του δουλεύοντος Γένους των Ελλήνων. Η εκκλησία ήταν κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας κυριολεκτικά η κιβωτός του Ελληνικού γένους, πρωτοστατήσασα στους Εθνικούς αγώνες μας και πληρώσασα βαρύ φόρον αίματος.

Με βάση τα προλεχθέντα, εμφανίζονται στο προσκήνιο και γίνονται αισθητοί με την παρουσία τους δύο μεγάλοι Καστοριανοί Εθνικοί Ευεργέτες του Ελληνικού Έθνους και Γένους: ο ένας είναι ο Γεώργιος Μανωλάκης, ο επονομαζόμενος Καστοριανός. Ο Μανωλάκης γεννήθηκε στην Καστοριά το 1620. Γόνος κι’ αυτός Καστοριανών γουναράδων, ασχολήθηκε πολύ νέος με το εμπόριο γουναρικών, στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη και έγινε αρχηγούναρης στο εσνάφιο - σωματείον των Γουναράδων Κωνσταντινουπόλεως. Ο Μανωλάκης δημιούργησε στενούς δεσμούς τόσο με προκρίτους του γένους, όσο και με εκκλησιαστικούς ηγέτες της εποχής. Πρόσωπο με πολύ μεγάλη περιουσία και πολλούς ανθρώπους στη δούλεψή του, απολάμβανε πολλές ειδικές προνομίες στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η οικονομική του άνεση και ο πλούτος που διέθετε, τον ανέδειξαν σε μεγάλο οικονομικό και επιχειρηματικό παράγοντα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Ευεργέτησε την Καστοριά και το Έθνος με μεγάλες δωρεές, γι’ αυτό αναδείχτηκε προστάτης του Γένους, της Εκκλησίας και της παιδείας.

Μια άλλη εξίσου μεγάλη Καστοριανή προσωπικότητα είναι και ο Γεώργιος Κυρίτσης, έμπορος που γεννήθηκε στην Καστοριά περί το 1640. Ο Κυρίτσης βοήθησε το γένος των Ελλήνων διαθέτων μεγάλα χρηματικά ποσά, σε ευαγή ιδρύματα και έργα ευποιίας  γι’ αυτό και κατατάσσεται μεταξύ των ευεργετών του Γένους.

Επίσης, πάρα πολύ μεγάλη και έντονη είναι η συμμετοχή των Καστοριανών επί Τουρκοκρατίας στην επίτευξη κοινών σκοπών και στόχων, ώστε δεν μπορεί να περιγραφεί επαρκώς σε πανηγυρικό λόγο. Οι πατριώτες και φιλοπρόοδοι Καστοριανοί ποτέ δεν έπαυσαν να κρατούν άσβεστη τη φλόγα του ξεσηκωμού. Μεταξύ των δεκάδων Καστοριανών πατριωτών, αναφέρω τις προσωπικότητες του φιλικού Αθανασίου Χριστόπουλου και των αδελφών Εμμανουήλ Ιωάννη και Παναγιώτη.

Αυτός ο ευλογημένος και πανέμορφος τόπος, επί Τουρκοκρατίας ανέδειξε αξιόλογες προσωπικότητες των γραμμάτων, της επιστήμης και της πολιτικής, με μεγάλη εμβέλεια και διεθνές κύρος. Ενδεικτικά αναφέρω: Τον Θωμά Μανδακάση (1723-1809) που σπούδασε Ιατρική στη Ρωσία και τη Λειψία και εξέδωσε  πολλά επιστημονικά βιβλία.

Τον Κωνσταντίνο Μιχαήλ (1751-1816) που σπούδασε Ιατρική και Φιλοσοφία, άσκησε την ιατρική στη Βιέννη όπου συνέγραψε πολλά επιστημονικά συγγράμματα.

Τον Αθανάσιο Χριστόπουλο (1771-1847), γνωστό νομικό, λόγιο, ποιητή και Φιλικό. Ο Χριστόπουλος σπούδασε φιλολογία, ιατρική και νομικά στο Βουκουρέστι και στην Ιταλία και ανέλαβε ανώτερα αξιώματα στις παραδουνάβιες ηγεμονίες. Ο Χριστόπουλος δεν ήταν ένας απλός ποιητής, ήταν ένας πολυγραφότατος πανεπιστήμονας. Έγραψε έργα φιλολογικά, γλωσσικά, αρχαιολογικά, φιλοσοφικά, νομικά και ποιητικά. Ως ποιητής, θεωρείται ο κορυφαίος των νεοελλήνων ποιητών του 19^ου αιώνα, ο δικαίως αποκληθείς «Νέος Ανακρέων», αλλά και ένας από τους πρώτους νεοέλληνες νομομαθείς.

Τον Παύλο Αργυριάδη που γεννήθηκε στην Καστοριά το 1849 και πέθανε στο Παρίσι το 1901. Σπούδασε στο Παρίσι και διακρίθηκε ως νομικός, λόγιος, δημοσιογράφος και συγγραφέας. Έγραψε στη Γαλλική πολλά κοινωνιολογικά και αισθητικά συγγράμματα. Ως Έλληνας Σοσιαλιστής έδρασε στη Γαλλία. Πήρε ενεργό μέρος κατά την εξέγερση της Κομμούνας το 1871 και υπεράσπισε στα Γαλλικά Δικαστήρια πολλούς επαναστάτες.

Θα ήταν ασυγχώρητη παράλειψη αν δεν ανέφερα και την ενεργό συμμετοχή της πατριαρχικής οικογένειας των Δραγούμηδων που κατάγεται από το Βογατσικό Καστοριάς στα πολιτικά και Εθνικά δρώμενα της Ελλάδας καθώς και την θετική τους παρουσία και προσφορά στην Ελλάδα και τον Ελληνισμό. Ο Στέφανος Δραγούμης (1842-1923) νομικός και πολιτικός διετέλεσε Υπουργός Εξωτερικών και Πρωθυπουργός της Ελλάδας και ανέπτυξε έντονη εθνική δράση στον Μακεδονικό Αγώνα.

Ο Ίων Δραγούμης (1878-1920) πολιτικός και συγγραφέας αφοσιώθηκε με ενθουσιασμό, σε συνεργασία με τον πατέρα του Στέφανο και τον Παύλο Μελά, στην οργάνωση των Ελληνικών Κοινοτήτων της Μακεδονίας και γενικά πρωτοστάτησε στον Μακεδονικό Αγώνα.

Και ο Φίλιππος Στεφάνου Δραγούμης (1880-1980) διπλωμάτης και πολιτικός. Εκλέχτηκε επανειλημμένα (1920, 1926, 1932, 1935 και 1946) βουλευτής Καστοριάς και διετέλεσε Υπουργός Εξωτερικών και Εθνικής Άμυνας.

Από την απελευθέρωσή της η πόλη μας και ολόκληρη η περιοχή της Καστοριάς, απαλλαγμένη πλέον από τα δεσμά της δουλείας, αγωνίζεται στον στίβο του πνεύματος και του εμπορίου, αλλά και στους αγώνες του Έθνους ως προκεχωρημένο φυλάκιο και άγρυπνος φρουρός των συνόρων.