«Παρά ποτέ
άλλοτε οι σημερινές «Και αν όλοι οι άλλοι δεχθούν να
περιστάσεις
απαιτούν φροντίδα γίνουν δούλοι, εμείς πρέπει ν’
και
περίσκεψη» αγωνισθούμε για την
ελευθερία μας»
ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ
(Γ΄ Ολυνθιακός, 3) (Γ΄ Φιλιππικός, 70)
Οι απαρομοίαστες, καινοτόμες
και αιώνιες αξίες, επιτεύξεις και διακηρύξεις της ελληνικής σκέψης και τέχνης
του Χρυσού αιώνα του Περικλέους ήταν
άμεσα και άρρηκτα δεμένες με την ελεύθερη λειτουργία των ατόμων και των πόλεων:
δεν θα είχαν πραγματοποιηθεί χωρίς αυτήν, και χωρίς αυτήν δεν θα επιζούσαν.
Έτσι κι έγινε, άλλωστε – κι οι αιώνες που ακολούθησαν, ελληνικοί και ρωμαϊκοί,
αρδεύονταν απ’ την ανεπανάληπτη εκείνη πηγή… ώσπου ήρθε η θεοκρατική και
απολυταρχική ξηρασία του μεσαίωνα να μετατρέψει σε βουβή νεροσυρμή το άλλοτε «λαλίστατον ύδωρ»…
Όταν, λοιπόν, ο Δημοσθένης αγωνιζόταν για την απόκρουση
του Φιλίππου, δεν μαχόταν μόνο για
την αναβίωση της αθηναϊκής ηγεμονίας, αλλά και για την επιβίωση της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, του Κράτους – Πόλης, του πολιτιστικού «μεγαλείου», που αποτελούσε το
πολυάκριβο δώρημα του Άστεως στον κόσμο.
Θα μπορούσε, ίσως ν’
αντιταχθεί πως κι αυτή η επιβίωση αποτελούσε ουτοπία, μια κι είχαν πια αλλάξει
για πάντα οι εσωτερικές κι εξωτερικές συνθήκες όπου θα εδραζόταν. Ένα όμως δεν
μπορεί ν’ αμφισβητηθεί: η ανυπόκριτη και ανυποχώρητη π ί σ τ η του Δημοσθένη
στο χ ρ έ ο ς αλλά και στη
δ υ ν α τ ό τ η τ α της
πόλης του να διασώσει τα στοιχεία εκείνα που συνθέτανε τη διαχρονική «Μοναδικότητά» της…
ΠΕΡΑ απ’ αυτά, ωστόσο, η ζωή και
οι λόγοι του Δημοσθένη αποτελούν ένα
υψηλό δίδαγμα π ο λ ι τ ι κ ο ύ ή θ ο υ ς – τόσο χρήσιμο και στους
καιρούς μας (ή μήπως τόσο «άχρηστο»
πια λόγω του κατήφορου, της γενικής σήψης και παρακμής).
Την πιο πιστή προσωπογραφία
του τη δίνει ο ίδιος στο λόγο του «Περί
των εν Χερρονήσω», που τον έγραψε όταν ήταν 43 χρονών (341 π.Χ.):
«… Ούτε το κέρδος, ούτε η φιλοδοξία στάθηκαν κίνητρά μου,
αλλά επέμενα να υποστηρίζω θέσεις, που στα μάτια σας με καθιστούν μικρότερο από
πολλούς άλλους, εσάς όμως, αν σας έπειθα, θα σας καθιστούσαν μεγαλύτερους… Με
την πολιτική των άξιων πολιτών πρέπει όλη μαζί η πόλη να προοδεύει και πρέπει
οι πάντες να λέμε το πιο σωστό, όχι το πιο εύκολο» [«… και το βέλτιστον αεί, μη
το ράστον άπαντας λέγειν»: § 72].
Κι έτσι θα κάνει πάντα. Δε θα πάψει να θυμίζει
πως ο πολίτης και η πολιτεία αποτελούν ένα αδιάσπαστο σώμα με ταυτόσημα
συμφέροντα:
«… να προτιμάς ό,τι και ο λαός, και να μισείς και ν’ αγαπάς
όσους μισεί κι αγαπά η πατρίδα» [«τ’ αυτά προαιρείσθαι τοις πολλοίς, και το
τους αυτούς μισείν και φιλείν ούσπερ αν η πατρίς»[1]].
Δε θα διστάσει να
επισημαίνει στους ανέμελους, στους άπρακτους και στους αδιάντροπους πως:
«ο πιο μεγάλος εξαναγκασμός (σε δράση) για τους ελεύθερους ανθρώπους είναι η
ντροπή για την κατάστασή τους» [«εγώ μεν γαρ οίμαι τοις ελευθέροις μεγίστην
ανάγκην την υπέρ των πραγμάτων αισχύνην είναι»[2]].
Δε θα πάψει να τονίζει πως η
βασιλεία και η τυραννία είναι ασυμβίβαστες με την ελευθερία και τη νομιμότητα –
με τα θεμέλια, δηλαδή, των ατόμων και των κοινωνιών:
«βασιλεύς και τύραννος άπας εχθρός ελευθερία και νόμοις
εναντίος»[3]… «…
Όλως άπιστον οίμαι ταις πολιτείαις η τυραννίς»[4] κλπ.
Δε θα φοβηθεί και δε θα
κουραστεί να μαστιγώνει τους Αθηναίους για την αβουλία και την αδράνειά τους,
λέγοντας και ξαναλέγοντας πως ο εχθρός τους έγινε μεγάλος όχι από τη δική του
αξία, αλλ’ από τη δική τους απραξία [«ουδέ
γαρ ούτος παρά την αυτού ρώμην τοσούτον επηύξηται όσον παρά την ημετέραν
αμέλειαν»[5]]…
και να παρακινεί αδιάκοπα σ’ επίθεση όταν χρειάζεται, αλλά και σε ειρήνη όταν
είναι ανάγκη…
Δε θα σταματήσει, ακόμα, να
τους θυμίζει πως ο πολιτικός «πρέπει να
είναι αδιάλλακτος όταν κινδυνεύει έστω και μια υπόθεση του κράτους, κι όταν ο
λαός έχει να κάνει με εχθρούς που βρίσκονται
μ έ σ α στην πόλη» [«…
σφοδρόν είναι… εν τοις όλων τι κινδυνεύεται τη πόλει, και εν οις προς τους
εναντίους εστί τω δήμω, εν τούτοις»[6]].
Και σ’ όσους επισείουν
κάποιες «ε ξ ω τ ε ρ ι κ έ ς α π ε ι λ έ ς» και κηρύχνουν την «α μ
ν ή σ τ ε υ σ η» των προδοτών
και την «ε ν
ό τ η τ α» με τους φαύλους, αποκρίνεται καταπελτικά:
«Δεν μπορεί, δε γίνεται να νικήσετε τους εξωτερικούς εχθρούς
της πόλης, πριν τιμωρήσετε τους εχθρούς που βρίσκονται μέσα στην πόλη την ίδια»
[«Ουκ έστιν, ουκ έστι των έξω της πόλεως εχθρών κρατήσαι, πριν αν τους εν αυτή
τη πόλει κολάσητ’ εχθρούς»[7]].
Λόγοι σοφίας, γραπτοί,
μεστοί βαθειάς πνευματικότητας και ικανότητας για ωφέλιμες αναλύσεις στα
γεγονότα, κρίσεις, σωστές και δίκαιες συμβουλές.
Ο Π Υ Ρ Ι Ν Ο Σ Π Ρ Ο
Μ Α Χ Ο Σ
Ο ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΚΑΙ Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΗΘΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΑΘΟΣ
«Ο… παρών
καιρός είπερ ποτέ «Και… αν
άπαντες δήπου δουλεύειν
πολλής
φροντίδος και βουλής
συγχωρήσωσιν οι άλλοι, ημίν γ’
δείται» υπέρ της
ελευθερίας αγωνιστέον»
[Παρά ποτέ άλλοτε οι σημερινές [Και αν όλοι οι άλλοι δεχθούν να
περιστάσεις
απαιτούν φροντίδα γίνουν
δούλοι, εμείς πρέπει ν’
και περίσκεψη] αγωνισθούμε για την ελευθερία μας]
ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ
ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ
(Γ΄ Ολυνθιακός, 3)
(Γ΄ Φιλιππικός, 70)
Ο ΚΟΣΜΟΣ όλος γιόρτασε φέτος τα
2.300 χρόνια από τον θάνατο του Αριστοτέλη.
Πολύ δίκαια, βέβαια. Πολύ άδικα, όμως, «ξέχασε»
πως τον ίδιο εκείνο χρόνο πέθανε – και πως! – ένας άλλος μεγάλος και
συνομίληκος του Σταγιρίτη: ο Δημοσθένης (12 Οκτωβρίου 322).
Πέρα από την ηλικία, τα μόνα κοινά σημεία
ανάμεσα στους δύο άνδρες ήταν η μ ε γ
α λ ο σ ύ ν η και το π ά θ ο ς. Στον Αριστοτέλη, απέραντο πάθος για γνώση κι έρευνα – και μοναδική
μεγαλοσύνη σε ικανότητα παρατήρησης, ανάλυσης, σύνθεσης. Στο Δημοσθένη, ακοίμητο πάθος για την ελευθερία,
τη δημοκρατία, το μεγαλείο της Αθήνας – και τραγική μεγαλοσύνη στην πάλη για
την επιβίωση κι επιβολή των «ιδανικών»
του. (Και μια άλλη όμως «συνάντηση»:
ο φιλόσοφος είχε ταχθεί στην υπηρεσία του βασιλιά, που ο Αθηναίος ρήτορας
πολέμησε ανυποχώρητα – πληρώνοντας, τελικά, την αμάχη αυτή με τη ζωή του).
Αν όμως του Αριστοτέλη η μεγαλοσύνη έμεινε πάντα
αδιαφιλονίκητη (έστω κι αν έγινε αντικείμενο εκμετάλλευσης κι εργαλείο
καταπίεσης από τη μεσαιωνική «επιστήμη»
κι εκκλησία), ο Δημοσθένης δεν έπαψε
να είναι ένας θαυμαζόμενος ρήτορας, αλλά κι ένας αμφιλεγόμενος πολιτικός.
Κανένας δεν αμφιβάλλει για τον πατριωτισμό του – έστω κι αν ο Πλούταρχος βάλλει κατά της εντιμότητάς
του. Πολλοί όμως βλέπουν το μανιασμένο αγώνα του κατά του Φιλίππου και του Αλέξανδρου,
κατά της υποταγής των ελληνικών πόλεων στη μακεδονική ηγεμονία, σαν μια μ υ ω π ι κ ή, ο υ τ ο π ι κ ή, ξ ε π
ε ρ α σ μ έ ν η πολιτική. Και
τον ίδιο το Δημοσθένη, σαν ένα Δον Κιχώτη να μάχεται όχι με ανεμόμυλους
που τους παίρνει για γίγαντες, αλλά με γίγαντες που τους νομίζει ανεμόμυλους.
Γίγαντες, όχι τόσο επειδή είχαν υλική δύναμη, αλλά επειδή ενσάρκωναν την ι σ τ
ο ρ ι κ ή α ν α γ κ α ι ό τ η τ α, που προσχωρεί και δεν πισωπλατίζει
ποτέ: Ο καιρός των ελληνικών πόλεων – κρατών είχε περάσει πια και για πάντα…
καινούριες συνθήκες πρόβαιναν και δυνάμεις αναπτύσσονταν… οι εσωτερικές
αντιθέσεις των κρατιδίων είχαν ροκανίσει τα θεμέλιά τους… οι ίδιες οι αρετές
τους (ατομισμός, αυτάρκεια, δημοκρατία κλπ.) είχαν μετατραπεί σε φθοροποιά κι
αλληλοφθόρα ελαττώματα (εσωτερικές κι αμοιβαίες διχόνοιες, οικονομικές και
κοινωνικές κρίσεις, δημαγωγίες κλπ.)… ενώ
ά λ λ ε ς δομές και συστήματα αναδύονταν και κυριαρχούσαν
(αυταρχικά και συγκεντρωτικά, στο εσωτερικό του κράτους όσο και στο σύνολο του
ελληνικού χώρου)… για να πραγματώσουν την περιπόθητη «ε λ λ η ν ι κ ή ε ι ρ ή ν η» και την περιβόητη ε ξ ά
π λ ω σ η του ελληνικού πολιτισμού πέρα από τα ελλαδικά όρια… Ο Δημοσθένης, αντίθετα – λένε – έμενε
αγκιστρωμένος σε ιδέες και σχήματα, που είχαν από μόνα τους διαβρωθεί και
σωριάζονταν κάτω από την επιδρομή των καινούριων, ακμαίων καιρών…
Κι αν η ιστορική προοπτική
αποδείχτηκε πολύ πλατύτερη από όσο μπορούσε να τη συλλάβει η όραση του Δ΄ αιώνα, μια φορά ο Δημοσθένης είχε πέρα για πέρα δίκιο σε
τούτο: πως η «συνθηκολόγηση» με το Φίλιππο (δηλαδή, η υ π ο τ α γ ή σ’ αυτόν)
θα σήμαινε το τ έ λ ο ς τ η ς ε λ λ η ν ι κ ή
ς ε λ ε υ θ ε ρ ί α ς κ α ι
δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου